Đình Thúy Lĩnh tọa lạc trên một khu đất rộng nằm ở trung tâm làng Thúy Lĩnh. Đình có diện tích khuôn viên là 2.563,3m2 và 5.758m2 hồ thủy đình và đường đi xung quanh hồ, hệ thống cây xanh, sân vui chơi văn hóa, thể thao, có cây đa cổ thụ che mát cả một khoảng sân vui chơi giải trí. Ngày xưa cửa mã của đình (tam quan) liền với sân vật cầu rồi đến hồ không có đường thảm nhựa qua cửa đình chia cắt khuôn viên đình với hồ thủy đình như ngày nay. Đường ngày xưa phải đi vòng phía sau đình, đến năm 1965 đường được làm thẳng từ đê ra qua cửa đình phục vụ cho quân đội kéo pháo, tên lửa ra bãi ven sông Hồng để bắn máy bay Mỹ. Từ đó khuôn viên đình chia làm 2 phần bởi con đường cắt ngang qua cửa đình. Phần nội tự và phần hồ Thủy Đình và khu cây xanh, sân vui chơi giải trí. Phần sân khấu ngoài trời biểu diễn văn nghệ, các sự kiện diễn ra tại đây. Đình và khuôn viên đình sân đình, sân vui chơi, giải trí đã trở thành trung tâm sinh hoạt văn hóa của phố Thúy Lĩnh ngày nay.
Đình Thúy Lĩnh: Theo 21 đạo sắc phong Thành Hoàng "Linh Lang Đại Vương thượng đẳng phúc thần" còn lưu giữ ở viện Hán - Nôm đời Lê Hiển Tông niên hiệu Cảnh Thống 1479 - 1504 thì Đình Thúy Lĩnh được xây dựng cách ngày nay hơn 520 năm. Đình được xây dụng gồm 6 tòa nhà, đình cung có 3 gian, cách một khoảng sân 4 mét đến Trung đình còn gọi nhà chữ nhị, tòa này gồm 5 gian, cửa tiền và hậu đều có cửa bức bàn, tiếp đến tiền đình còn gọi là nhà đại bái có 3 gian, trước cửa nhà tiền đình là một khoảng sân rất rộng, hai bên tả vu - hữu vu mỗi nhà 5 gian. Nhà tam quan, hai bên nhà tam quan có 2 cửa đi vào đình trước cửa tam quan là sân vật cầu, từ sân vật cầu có 5 bậc lên tam quan, hai hồi đầu nhà tả vu, hữu vu có hai bể nước. Ai vào đình đều đi chân đất, không được đi dép guốc, phải rửa chân trước khi vào đình (trừ quan viên, kỳ mục, quan viên tế và các cụ bô lão được đi giày Ký Long). Tam quan còn là nơi đội trống đồng văn đứng hai hàng giữa nhà 3 gian đánh trống tế. Tam quan cũng là nơi các cụ đánh trống cầm chầu mỗi khi tổ chức vật cầu. Tam quan còn là nơi sinh hoạt văn hóa cộng đồng, mỗi khi có hội hè đình đám, gánh hát chèo lại biểu diễn ở tam quan, sân vật cầu nhân dân lại tụ tập rất đông để xem gánh chèo biểu diễn "Nhị đệ mai - Lưu Bình Dương Lễ" kiến trúc 3 gian tam quan bằng gỗ lim. Lớp ngói mũi hài, hai đầu hồi xây tường có hai cột trụ cao to phía trước. Mặt tiền tam quan có cửa bức bán, mặt hậu để thoáng không cửa cho tiện việc hành lễ của đội trống đồng văn.
Kiến trúc của trung đình liền với tiền đình theo kiểu chồng giường giá chiêng trên nóc tiền đình có 2 rồng chầu mặt trời đỏ lửa. Theo những chứng tích còn lưu truyền và theo các nhà quản lý di tích thì năm 2017 khi giải hạ chùa Thúy Lĩnh (Diên Khánh Tự) để trùng tu tôn tạo có phát hiện một vi nhà hậu cung Tam Bảo là di vật đưa từ đình sang làm chùa và một chiếc câu đầu trạm trổ hoa văn từ thời Lê Thánh Tông niên hiệu Vĩnh Tộ (1619 - 1643) từ đó suy ra chùa được xây dựng năm Vĩnh Tộ thứ 3 (1622) thì đình được trùng tu lần đầu vào năm 1621. Trải qua nhiều lần trùng tu tôn tạo để bảo tồn di tích qua bao thăng trầm của lịch sử, rồi chiến tranh loạn lạc, đình bị hư hỏng nặng. Đến thời đánh Mỹ, đình được sửa chữa tạm thời, tiền đình được xây bịt cả 3 mặt để làm kho chứa gạo, hữu vu được xây kín để làm nơi bán gạo, tà vu cũng được xây kín để làm trường học. Đến những năm 1980 của thế kỷ trước nhân dân đóng góp hàng nghìn công đưa hàng trăm khối đất chống lụt trong đình đổ xuống ao để sửa chữa đình. Những cột gỗ lim hòng được thay bằng cột bê tông giả gỗ. Tiền đình vẫn đề tường kín hai phía Đông Tây, mặt tiền vẫn để ba cửa như thời làm kho gạo.
Năm 1993 cả đình và chùa được nhà nước công nhận là "Di tích lịch sử văn hóa cấp Quốc gia" đình vẫn trong tình trạng xuống cấp trầm trọng. Một ngôi đình cổ có nguy cơ sụp đổ. Năm 2009 chuẩn bị kỷ niệm 1000 năm Thăng Long đình được trùng tu tôn tạo, giữ nguyên kiểu dáng của ngôi đình cổ xưa. Kết cấu của đình được làm bằng gỗ lim. Đình cung 3 gian kiểu chồng giường giá chiêng xây dựng đầu hồi bít đốc, cửa gỗ bức bàn, nối với trung đình bằng một khoảng sân rộng 3 mét. Trung đình 5 gian xây bít đốc 2 đầu, mặt tiền và hậu là cửa gỗ bức bàn, mặt tiền được nối với nhà tiền đình. Tiền đình để thoáng cả 3 mặt, hai bên tả hữu là nhà tả vu, hữu vu mỗi dãy 5 gian cửa bức bàn. Toàn bộ tả vu, hữu vu tiền đình, trung đình và hậu cung đều theo kiểu chồng giường giá chiêng, xà nách, trạm trổ con giống tình sáo mái lợp ngói mũi hài các đầu đao có hồ phù, nóc tiền đình có rồng chầu mặt trời tia lửa. Tam quan xây theo kiểu 3 cửa, cửa chính rộng có 2 trụ lớn, đầu trụ có 4 con phượng quay lưng vào nhau như bông hoa bốn cánh rất đẹp mắt, 2 mặt của trụ có câu đối:
Chí dũng cộng chí nhân công danh đệ nhất
Hộ dân như hộ quốc phúc lộc song toàn
Hai bên cổng chính có hai cổng phụ, cổng phụ có mái che lợp ngói mũi hài có 2 câu đối.
Tài kiểu văn võ tưởng trung hưng
Đức hợp âm dương thần thượng đẳng.
Mặt quay vào đình có hai câu đối ca ngợi đức thánh Linh Lang nói trên thì mặt tiền lại có đôi câu đối ca ngợi quê hương Thúy Lĩnh.
Trước cửa đình cách đường giao thông là hồ nước sâu đến 3 mét, giữa hồ có tòa thủy đình tám mái, xa trông như một đóa sen lớn giữa hồ, xung quanh hồ có đường bê tông rộng, người dân thường đi dạo dưới tán cây quanh hồ phía Tây hồ có sân vui chơi văn hóa thể thao, có cây đa cổ thụ tỏa bóng che mát cho sân, vui chơi của trẻ em, có sân khấu ngoài trời có các dụng cụ thể thao, hồ được kè bằng đá, quanh hồ còn có ghế đá cho mọi người nghỉ ngơi thư giãn.
Sơ lược tiểu sử Thành Hoàng làng
Linh Lang đại vương tên thật của Ngài là Lý Hoàng Chân sinh ngày 13 tháng chạp âm lịch là Hoàng tử thứ 4 của vua Lý Thánh Tông, mẹ là cung phi Hạo nương ở làng Bồng Lai phủ Quốc Oai xứ Sơn Tây; Hoàng tử Lý Hoàng Chân được sinh ra ở trại Thủ Lệ (phường Ngọc Khánh, Ba Đình ngày nay).
Thần tích kể rằng khi Ngài mới sinh ra trên mình có 18 vảy rồng và 7 hàng chấm sáng long lanh như ngọc. Lớn lên Ngài khôi ngô tuấn tú văn võ song toàn. Vua sai cầm quân đánh giặc Tống xâm lược, Hoàng Chân và Hoàng tử Chiêu Văn đã chỉ huy 2 vạn quân với 400 chiến thuyền vượt sông Như Nguyệt đánh quân Tống, mặt trận bờ bắc sông Như Nguyệt để thu hút toàn bộ quân Tống vào mặt trận này tạo điều kiện cho đại quân của Lý Thường Kiệt từ Phú Thọ kéo xuống đánh tập hậu tiêu diệt hoàn toàn quân Tống xâm lược giữ gìn toàn vẹn lãnh thổ non sông Đại Việt, cả hai hoàng tử, Hoàng Chân và Chiêu Văn đã anh dũng hy sinh. Hoàng Chân đã hy sinh ở Khảo Túc - Nham Điền phía Bắc sông Cầu ngày nay. Vào mùa xuân năm 1077 tính đến nay là 946 năm (ngày hóa của Ngài là ngày 10/2 âm lịch) Ngài đã có công lao to lớn khu trừ Tống tặc như đôi câu đối ở trước cửa tiền đình đã ghi:
Lực tán Lý Triều công đệ nhất
Khu trừ Tổng tặc thị vô song.
Để ghi danh công cao hộ quốc của Hoàng tử Hoàng Chân vua đã phong thánh hiệu:
- Linh Lang Đại Vương - Thượng đẳng phúc thần
Đền thờ chính của Ngài ở Thủ Lệ là Tây trấn thành Thăng Long, nơi Ngài đã sinh ra. Trước cửa đền có đắp 2 con voi quỳ gối gọi là voi phục trải qua các triều đại Lý - Trần - Lê - Nguyễn, các đời vua đều sắc phong ngài là Thành Hoàng. Có 269 làng chung thờ Đức Thánh Linh Lang trong đó có làng Thúy Lĩnh. Để tưởng nhớ công cao hộ quốc của Ngài nhân dân Thúy Lĩnh gìn giữ ngôi đình hương khói phụng thờ Đức thánh Linh Lang Đại Vương.
Nhân dịp đại lễ 1000 năm Thăng Long Hà Nội, Nhà nước đã trùng tu tôn tạo đình Thúy Lĩnh để giữ gìn một di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia để ngày nay và muôn đời con cháu mai sau phụng thờ Đức Thánh Linh Lang Đại Vương, ở tiền đình có đôi câu đối:
Sinh vi tướng hóa vi thần uy vũ Nam Bang đệ nhất
Công tại triều danh tại sử lưu truyền bắc hải vô song.
Có một người con của Thúy Lĩnh đã làm bài thơ nói về thân thể và ca ngợi công lao bảo vệ Tổ quốc của đức thánh Linh Lang, bài thơ có tên là:
SINH VI TƯỚNG TỬ VI THẦN
Khí thiêng sông núi ngàn năm
Vua Hùng dựng nước cháu con giữ gìn
Lòng dân sâu gốc rễ bền
Đinh - Lê - Trần - Lý xây nền tự do
Lý triều gìn giữ cõi bờ
Thăng Long bền vững cơ đồ rồng tiên.
Ánh dương rực sáng lửa thiêng
Quân dân đoàn kết giữ yên nước nhà
Tháng chạp vào ngày mười ba
Hoàng Chân giáng thế sinh ra trên đời
Khôi ngô tuấn tú hơn người
Vảy rồng tỏa sáng ngời ngời hào quang
Trời sai Người xuống dương gian
Giúp vua diệt giặc giữ yên đất này
Thông minh mưu lược thiên tài
Hoàng Chân kiệt xuất sảng ngời sử xanh
Bờ sông Như Nguyệt xây thành
Bắc ngăn giặc Tổng Nam bình giặc Chiêm
Non sông vạn thuở bình yên
Dòng sông Như Nguyệt một thiên sử vàng
Chiến công rạng rỡ giang san
Hoàng Chân hiển thánh Linh Lang về trời
Ghi ơn công đức của Người
Vua phong sắc mấy trăm nơi phụng thờ
Sông Hồng xanh ngắt đôi bờ
Đình làng phơi phới ngọn cờ Linh Lang
Sống anh dũng chết vẻ vang
Sinh vi tưởng tử vi thần hiển linh
Rêu phong phủ kín mái đình
Ngàn năm vẫn thấy bóng hình Hoàng Châu
Cưỡi voi đánh giặc ngoại xâm
Chiến thuyền xuất kích dòng sông sóng trào
Trung quân trọn nghĩa đồng bào
Linh Lang mãi mãi đi vào lòng dân
Cổng đình phất phơi cờ thần
Cầu Ngài ban phúc cho dân yên bình
Đất này thắm mãi màu xanh
Nhà nhà no ấm nặng tình nước non
Cùng nhau gìn giữ quê hương
Người người nhớ mãi Linh Lang phúc Thần
Đã từng giết giặc cứu dân
Lòng dân mãi mãi nhớ ơn đời đời
Đồng xanh cây trái tốt tươi
Phố phường giàu đẹp lòng người vững tin
Cầu mong nước thịnh dân yên
Linh Lang ban phúc mọi miền sáng tươi
Ngàn năm bên bãi sông bồi
Nước sông đầy cạn đất trời đổi thay
Đình làng vẫn đẹp ai ơi
Hiển linh hai chữ sáng ngời Linh Lang
Dân thôn Thúy Lĩnh giàu sang
Trẻ già nhớ đức Linh Lang đời đời
Cờ bay trong nắng hồng tươi
Toàn dân đoàn kết xây đời ẩm nо
Linh Lang bảo vệ cõi bờ
Cháu con quyết giữ tự do muôn đời
Non sông gấm vóc đẹp tươi.
Đình Thúy Lĩnh còn thờ hai vị thánh mẫu là Quế Hoa công chúa và Thánh Mẫu cung phi Hạo Nương. Thánh mẫu Quế Hoa công chúa từ khi có đình dân làng Thúy Lĩnh đã lập bàn thờ Quế Hoa công chúa. Đền thờ thánh mẫu được đặt ở một gian đầu của nhà hữu vu 5 gian để ngỏ mặt tiền nên mỗi khi hành lễ thánh mẫu có hàng trăm người đến lễ Ngài. Cho đến nay mọi người chỉ biết rằng Thánh mẫu là Quế Hoa công chúa còn thần tích thế nào thì đã thất truyền. Năm 2011 sau khi trùng tu đình hoàn thành thì bàn thờ Quế Hoa công chúa được đưa lên trung đình, bố trí ở 2 gian đầu hồi bên hữu thờ Quế Hoa công chúa, bên tả thờ cung phi thánh mẫu Hạo Nương. Từ xưa dân Thúy Lĩnh phải kiêng kỵ từ lang phải gọi là khoai dây, từ hoa phải gọi là huê.
Về thánh mẫu cung phi Hạo Nương thánh mẫu tên thật của Ngài là Hạo Nương, Ngài sinh ra ở làng Bồng Lai (xã Hồng Hà, huyện Đan Phượng ngày nay). Thánh mẫu sinh ngày 14 tháng 3 năm Đinh Sửu 1037. Hóa ngày 12 tháng 8 âm lịch. Lúc trẻ ra ở với bà dì ruột ở làng Trại Thị Thủ Lệ ngày nay nên có câu:
Bồng Lai chính quán sảng linh thần
Thủ Lệ linh phường sinh hóa địa
Ngài được vua Lý Thánh Tông vời làm cung phi thứ 9, Ngài sinh ra hoàng tử Lý Hoàng Chân, lớn lên hoàng tử khôi ngô tuấn tú, văn võ song toàn, hoàng tử có công đánh đuổi giặc Tống xâm lược, giữ gìn bờ cõi non sông Đại Việt. Hoàng Chân sinh ngày 13 tháng 2, hóa ngày 10 tháng 12 âm lịch. Hoàng tử có công lao to lớn khu trừ Tống tặc như đôi câu đối ở trước cửa tiền đình:
Lực tán Lý Triều công đệ nhất
Khu trừ Tổng tặc thị vô song.
Để ghi nhớ công lao hộ quốc của hoàng tử vua đã phong Ngài thánh hiệu
- Linh Lang đại vương
- Thượng đẳng phúc thần
Uống nước nhớ nguồn. Nhớ công ơn thánh mẫu đã sinh ra Đức Thánh Linh Lang Đại vương. Hàng năm nhân dân 269 làng về Bồng Lai dâng hương tưởng nhớ Thánh Mẫu. Dân làng Thúy Lĩnh đã lên Bồng Lai lễ Thánh mẫu và xin dị hiệu của Ngài về thờ ở đình làng. Đầu năm 2011 dân làng Thúy Lĩnh đã lập ban thờ ở đình để thường xuyên hương khói phụng thờ thánh mẫu.
LỄ HỘI VẬT CẦU LÀNG THÚY LĨNH, PHƯỜNG LĨNH NAM
Mỗi độ xuân về khi đào, mai còn khoe sắc thắm, lễ hội vật cầu làng Thúy Lĩnh lại diễn ra tưng bừng khi thế tranh tài. Trai thi mạnh lại được thể hiện. Mọi người lại được nghe rộn rã tiếng trống hội làng:
"Tùng tùng trống đánh ngũ liên
Bốn đôi trai tráng xông lên tranh cầu".
Theo đạo sắc đầu tiên còn lưu giữ ở Viện Hán - Nôm thì đình Thúy Lĩnh được xây dựng cách đây hơn 500 năm, mà đã có đình là có lễ hội vật cầu. Tương truyền rằng: Vật cầu là hình thức luyện quân của tướng Lý Hoàng Chân rèn luyện cho quân sỹ có sức khỏe dẻo dai, có trí thông minh, biết hợp đồng tập thể để chiến thắng kẻ thù.
Vật cầu môn thể thao tâm linh đã gắn vào máu thịt của mọi người dân Thúy Lĩnh. Thời kỳ chống Pháp, chống Mỹ đánh đuổi quân bành chướng xâm lược, trai tráng Thủy Lĩnh đã mang theo truyền thống vật cầu thượng võ lên đường đánh giặc cứu nước. Có nhiều thanh nhiên Thủy Lĩnh đã noi gương Lý Hoàng Chân xả thân vì dân, vì nước.
Môn vật cầu thượng võ của làng Thúy Lĩnh đã được lưu truyền từ xa xưa tới nay và lưu truyền cho mãi đến muôn đời sau. Vật cầu đã đi vào thơ ca.
Ai về Thúy Lĩnh mà xem
Quê tôi mở hội tháng Giêng vật cầu
Dù ai đi đâu về đâu
Nhớ về hội khỏe vật cầu tháng Giêng
Tùng tùng trống đánh ngũ liên
Bốn đôi trai tráng xông lên tranh tài
Quả cầu đỏ thắm hồng tươi
Tranh tài đua sức ai người kém ai
Làm trai cho đáng nên trai
Góp công xây dựng tương lai nước nhà
Giữ gìn truyền thống ông cha
Tháng Giêng mở hội quê ta vật cầu.
Lễ hội vật cầu làng Thúy Lĩnh là sự thể hiện những giá trị văn hóa tín ngưỡng của tổ tiên để lại.Vật cầu thể hiện giá trị gắn kết và giáo dục cộng đồng. Lễ hội vật cầu Thúy Lĩnh chính là không gian, là môi trường gắn kết và giáo dục cộng đồng. Lễ hội là hoạt động của tập thể, ra đời trong đời sống cộng đồng, được chăm lo để phục vụ cộng đồng, trước hết lễ hội là nơi biểu hiện giá trị của nhân vật được cử lễ, cụ thể ở đây chính là Thành Hoàng Linh Lang đại vương. Khi lễ hội biểu hiện giá trị của nhân vật được cử lễ thì đây cũng chính là giá trị của cả cộng đồng làng Thúy Lĩnh. Cả cộng đồng cùng biểu dương những giá trị văn hóa và sức mạnh của cả cộng đồng đã tạo nên những gắn kết lớn. Đó cũng là nét đặc trưng và giá trị tiêu biểu nhất của lễ hội vật cầu Thúy Lĩnh. Mỗi khi tết đến xuân về khi hội làng diễn ra dù bà con làng Thúy Lĩnh có đi đâu thì vẫn nhớ ngày hội tề tựu về lễ Thành Hoàng và cùng hòa chung vào không khí vui vẻ, rộn ràng của hội vật truyền thống. Trong quá trình tổ chức lễ hội, các gia đình, dòng họ có trách nhiệm đóng góp lễ vật để dâng cúng lên Thành Hoàng làng và tham gia chuẩn bị cơ sở vật chất để lễ hội được diễn ra. Quá trình tổ chức lễ hội không đòi hỏi sự tham gia của tất cả các gia đình, dòng họ trong làng nhưng thông qua việc tổ chức lễ hội, tính gắn kết trong cộng cồng làng xã được thể hiện mạnh mẽ. Đặc biệt tính cố kết cộng đồng.
Trong lễ hội đình làng Thúy Lĩnh được thể hiện rõ nhất thông qua việc tất cả người dân trong làng cùng nhau tham dự vào lễ hội. Khi lễ hội kết thúc thì những lễ vật dâng cúng thần được chia cho mọi người trong làng hưởng lộc thánh. Tuy không nhiều nhưng điều này đã thể hiện được tình đoàn kết cùng chia sẻ cùng hưởng ân đức của thần linh tạo nên sự gắn bó giữa các thành viên trong làng với nhau.
* Về thời gian và hình thức tổ chức vật cầu làng Thúy Lĩnh xưa và nay:
Từ năm 1945 trở về trước sân vật cầu ở trước cửa Tam Quan của đình. Từ năm 1965 nhà nước làm con đường qua cửa đình, không còn sân vật cầu, con đường chia cắt giữa đình và hố nước. Sân vật cầu được chuyển về phía đông đình như ngày nay. Ngày xưa Thúy Lĩnh một làng nhỏ mà chia ra làm 3 thành: Đầu làng là thành cựu (nơi cư dân Thúy Ái xưa sinh sống đầu tiên). Giữa làng là Thành trung, và cuối làng là Thành cải lương. Mỗi Thành lại chia làm 2 phe (còn gọi là giáp).
Hội vật cầu xưa khai mạc vào chiều mồng 6 tháng Giêng và kết thúc vào chiều mồng 8 tháng Giêng âm lịch. Vật cầu xưa có 6 hố vật, 6 phe mỗi phe một hố như vậy là có 6 đôi trai tráng tranh tài. Hình thức giải vật ngày xưa rất đơn giản, hố vật nào đưa được quả cầu vào hố của mình là được một giải con, 3 giải con liên tiếp thì được một giải cái. Giải cái gấp nhiều lần tiền thưởng so với giải con cộng lại.
Các cụ già có uy tín trong làng được ngồi trên khán đài đánh trống vật gọi là cầm chầu chỉ huy vật. Khi các cụ đánh trống ngũ liên là bắt đầu giải vật. Khi các cụ gõ vào tang trống là có hố được cầu hoặc cầu ra khỏi sân vật. Hai cầu thủ của hố nào đưa được cầu vào hố của mình là được giải, 2 cầu thủ được giải sẽ chắp tay lễ trước án thờ để nhận giải.
Về nghi thức tế lễ và bắt đầu vào hội vật cầu. Buổi sáng các quan viên tế lễ Thành Hoàng làng. Buổi chiều trước khi vật cầu sẽ diễn ra các màm trình diễn võ gậy tiếp đến là múa võ kiếm dành cho các nữ võ sỹ biểu diễn. Tiếp đến 6 đôi trai tráng vật bòng. Quả bòng to đẹp được kén chọn mua về từ trước tết, bòng được dâng lễ, thành hoàng từ chiều 30 tết, đến chiều mồng 6 tết khai hội. Vật bòng gọi là vật thờ, hình thức giải thưởng cũng như vật cầu. Hội vật cầu kết thúc vào chiều mồng 8 tháng Giêng.
Lễ hội vật cầu xưa và nay đều diễn ra long trọng phần lễ, vui khỏe, phần hội.